Αρχαίο Βουκάτιο

    Νοτιοανατολικά του κεφαλοχωρίου Παραβόλα, σχηματίζεται χαμηλός λόφος που καταλαμβάνεται από ευμέγεθες  οχυρωματικό τείχος  που δηλώνει την ύπαρξη οχυρωμένου πολίσματος τοπικής φυλής, από το οποίο εξαρτιόταν κάποια ημιορεινή κώμη ή αστικό κέντρο.

    Η οχύρωση της πόλης αποτελούνταν από πλατύ περίβολο ο οποίος σήμερα διατηρείται καλύτερα κατά το βόρειο τμήμα του, όπου σε ορισμένα μάλιστα σημεία, το τείχος σώζει σχεδόν το αρχικό του ύψος. Προς τα νότια ο περίβολος εκτεινόταν στο πεδινό τμήμα που μεσολαβεί ως τη λίμνη Τριχωνίδα, τα ίχνη του όμως βαθμιαία χάνονται, με αποτέλεσμα να μην είναι σαφής η συνολική μορφή και έκτασή του. Σκοπός του ισχυρού αυτού φρουρίου, ήταν ο έλεγχος της λίμνης Τριχωνίδας, η περιφρούρηση των αιτωλικών εδαφών

προς ανατολικά και βόρεια, και ασφαλώς αποτελούσε την πρώτη γραμμή άμυνας για την έδρα του κοινού των Αιτωλών, το Θέρμο (σημ.το αρχαίο Θέρμο δεν είχε τείχη). Εξάλλου, η στρατηγική θέση στην οποία βρίσκεται (σε οπτική επαφή με όλες τις πόλεις πέριξ της λίμνης), προσδίδει μεγαλύτερη σημασία στην σπουδαιότητα της πόλης.
    Η οχύρωση είναι μια από τις σημαντικότερες και καλύτερα διατηρημένες της Αιτωλίας, που έχει δεχθεί επίδραση από την ακαρνανική τειχοποιία. Στην κατασκευή της  παρατηρούνται οικοδομικές διαφοροποιήσεις , που υποδηλώνουν επιδιορθώσεις και συμπληρώσεις της οχύρωσης από την αρχική φάση, του 5ου αιώνα, έως και τα ελληνιστικά χρόνια.

   Η ακρόπολη, η οποία ήταν ενσωματωμένη στη βόρεια πλευρά του ευρύτερου περιβόλου, ήταν μικρή και μακρόστενη. Η είσοδός της ήταν στη δυτική πλευρά και πλαισιωνόταν με ημικυκλικούς πύργους. Στη ΝΑ γωνία της ακρόπολης αξιοσημείωτος είναι ένας ημικυκλικός πύργος ο οποίος διατηρείται και σήμερα σε σημαντικό ύψος με τα τρία παράθυρά του. Ο πύργος αυτός επικοινωνούσε τόσο με την ακρόπολη, όσο και με το υπόλοιπο τμήμα της οχύρωσης.     Το εσωτερικό της οχύρωσης δεν εμφανίζει ορατά στοιχεία αρχαίων κατασκευών , και κατά συνέπεια δεν υπάρχουν ενδείξεις για την ύπαρξη Αγοράς, ούτε φυσικά είναι δυνατόν να μελετηθεί η λειτουργία και η οργάνωση της πόλης. Οι Μακεδόνες υπό τον Φίλιππο Ε', κατέστρεψαν εντελώς την περιοχή, όταν κινήθηκαν εναντίον του Θέρμου.
    Σε ανασκαφές που έγιναν στον νότιο πρόποδα του λόφου της οχύρωσης, βρέθηκαν τάφοι, ένας από τους οποίους είχε επιτύμβια στήλη με επιγραφή Ρωμαϊκών χρόνων. Βρέθηκαν επίσης ελληνιστικά αγγεία, ξίφος και σιδερένια στλεγγίδα (εργαλείο υγιεινής). Δυστυχώς, έχουν πάψει εδώ και πολλά χρόνια οποιεσδήποτε άλλες ανασκαφικές εργασίες στην περιοχή.

    Οι ερευνητές που ασχολήθηκαν με τον χώρο, κατέληξαν ότι πρόκειται για το αρχαίο Βουκάτιο. Για το θέμα της ονομασίας, οι πιο πολλοί στηρίχτηκαν σε επιγραφές που βρέθηκαν σε ιερό στο γειτονικό Φίστυον (Κρύο Νερό), στις οποίες αναφέρονται  Βουκατιείς, να απελευθερώνουν δούλους σύμφωνα με κάποια έθιμα της περιοχής. (σημ.οι Βουκατιείς ήταν τοπική φυλή της περιοχής της Τριχωνίδας). Θεωρήθηκε λοιπόν, ότι οι συχνά αναφερόμενοι στις επιγραφές Βουκατιείς, θα πρέπει να είχαν χώρα γειτονική του Φιστύου.
    Η λέξη Βουκάτιο  ή Βουκατιεύς πιθανόν να προέρχεται από  τον Βουκάτιο, τον πρώτο μήνα του θηβαϊκού ημερολογίου, ο οποίος αναφέρεται και σε άλλες περιοχές εκτός Βοιωτίας, όπως στη Χαιρώνεια, την Άμφισσα και φυσικά στην Αιτωλία. Κατά τη διάρκεια του συγκεκριμένου μήνα, τελούνταν τα Βουκάτια, μια πανελλήνια γιορτή που η ονομασία της υποδηλώνει ότι κατά τη διάρκειά της , θυσιαζόταν ένας ταύρος ((βουν+καίνεσθαι= φονεύω).