Αρχέδαμος ο Αιτωλός

    Ένας από τους λιγότερο γνωστούς Αιτωλούς στρατηγούς, που η ιστορία του είναι συνυφασμένη με το δραματικό τέλος του κράτους του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου, είναι ο Αρχέδαμος. Υπήρξε ένας λαμπρός στρατηγός της Αιτωλικής Συμπολιτείας, αλλά δυστυχώς η κορύφωση της δόξας του, συνέπεσε με την έναρξη της σταδιακής υποδούλωσης της Ελλάδας στους Ρωμαίους.

    Η ελληνιστική εποχή (η περίοδος μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου) είναι γεμάτη από εμφύλιες συγκρούσεις μεταξύ των Ελλήνων. Οι Μακεδόνες βασιλείς ήλεγχαν σχεδόν όλες τις
ελληνικές πόλεις, εκτός από την περιοχή της Αιτωλίας. Συνεχώς ανυπότακτοι οι Αιτωλοί και με υψηλό το αίσθημα της αυτονομίας τους, δεν δέχτηκαν ποτέ να συμβιβαστούν με τις ταπεινωτικές προτάσεις των Μακεδόνων για συνεργασία μαζί τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπάρχουν μεταξύ Μακεδόνων και Αιτωλών διαρκείς συγκρούσεις, χωρίς κάποιος εκ των δύο να καταφέρνει να επικρατήσει στον άλλον. Μέσα σε αυτό το κλίμα μεγάλωσε και ο Αρχέδαμος, ο οποίος, όπως και οι συμπολίτες του, έτρεφε βαθύ μίσος για αυτούς που είχαν έρθει στον τόπο του και είχαν προβεί σε καταστροφές και λεηλασίες.

    Ενώ οι μάχες μεταξύ Αιτωλών και Μακεδόνων συνεχίζονταν, ένας νέος κίνδυνος εμφανίζεται από τα δυτικά, που βλέποντας ότι οι Έλληνες εξολοθρεύονταν, βρίσκει την κατάλληλη ευκαιρία να παρέμβει. Ήταν οι Ρωμαίοι, που από καιρό εποφθαλμιούσαν την ελληνική χερσόνησο, αλλά ποτέ δεν είχαν τις κατάλληλες ευκαιρίες. Η ευκαιρία δόθηκε, όταν πρέσβεις ελληνικών πόλεων μετέβησαν στη Ρώμη, προκειμένου να τις βοηθήσει να απαλλαγούν από τους τυραννικούς Μακεδόνες. Οι Ρωμαίοι δέχτηκαν να βοηθήσουν και με το πρόσχημα της απελευθέρωσης των ελληνικών πόλεων από τους Μακεδόνες, εμπλέκονται πλέον διπλωματικά και στρατιωτικά στα εσωτερικά της χώρας.
    Η πρώτη σύγκρουση μεταξύ Ρωμαίων και Μακεδόνων (Α' Μακεδονικός Πόλεμος) έγινε μεταξύ 214-205 π.Χ., όταν βασιλιάς της Μακεδονίας ήταν ο Φίλιππος ο Ε. Ο Φίλιππος γνώριζε πως δεν θα κατάφερνε κάτι εναντίον των Ρωμαίων, αν οι Αιτωλοί συνέχιζαν τις επιθέσεις τους, και γι'αυτό προχωρεί σε συνθήκη ειρήνης μαζί τους, πράγμα το οποίο οι Αιτωλοί αποδέχονται. Δυστυχώς όμως ο Φίλιππος αθετεί τους όρους της συνθήκης και επιτίθεται εναντίον του Θέρμου, όπου το λεηλατεί.
  

 Κατά τον Β' Μακεδονικό πόλεμο (200-197 π.Χ), ο Αρχέδαμος, νεαρός στρατιώτης τότε, παρακολουθεί τις εξελίξεις, όταν η Αιτωλική Συμπολιτεία συμμαχεί με τους Ρωμαίους, επιθυμώντας να πάρει εκδίκηση για τις καταστροφές που προκάλεσε πριν λίγα χρόνια ο Φίλιππος στην πατρίδα του. Οι στρατιωτικές ικανότητές των Αιτωλών σε συνδυασμό με τους πάντα ετοιμοπόλεμους στρατιώτες, γρήγορα φέρνουν την νίκη στη Συμπολιτεία και τους συμμάχους τους. Με την λήξη του πολέμου, ο Αρχέδαμος-όπως και οι συμπολίτες του- πιστεύει πως οι Ρωμαίοι θα τους βοηθήσουν να ανακαταλάβουν περιοχές που ανήκαν στην Συμπολιτεία, και τώρα βρισκόταν υπό μακεδονική κατοχή. Οι Ρωμαίοι αρνούνται να βοηθήσουν και αυτό προκαλεί τη δυσαρέσκεια των Αιτωλών, που τότε μάλλον άρχισαν να καταλαβαίνουν πόσο αφελέστατα είχαν εξαπατηθεί και είχαν καταστεί ένα πιόνι στα ρωμαϊκά σχέδια. Ο Αρχέδαμος εκλέγεται Άρχοντας Στρατηγός μετά από 6 χρόνια, αφού αποτελούσε τη ζωντανή ελπίδα της συνέχειας της Ατωλικής Συμπολιτείας. Ήταν εμφανές πλέον ότι οι Ρωμαίοι, μόλις θα ξεμπέρδευαν με την ισχυρή Μακεδονία, θα στρέφονταν κι εναντίον της επίσης ισχυρής Αιτωλίας.
    Ακολουθεί μια κρίσιμη δεκαπενταετία, και ο για τέταρτη φορά εκλεγμένος Αρχέδαμος, προσπαθεί να οργανώσει το αιτωλικό κράτος και να το προετοιμάσει για επικείμενη σύγκρουση με τους Ρωμαίους. Ταυτόχρονα, επιδιώκει με διπλωματικά μέσα να αποφύγει τους πιεστικούς ταπεινωτικούς όρους ειρήνης που έθετε η Σύγκλητος (απαιτούσε να γίνει η Αιτωλία τμήμα της ρωμαϊκής επικράτειας) και να συνάψει συμμαχία με τους Μακεδόνες, οι οποίοι αρνούνται. Καταφεύγει στους Σπαρτιάτες και τους Σελευκίδες, όπου καταφέρνει να κερδίσει την

εμπιστοσύνη τους και την στήριξή τους. Όσο κατείχε το αξίωμα, προσπαθούσε με διπλωματικούς ελιγμούς να αποφύγει το παραπάνω εξευτελιστικό σενάριο και τα κατάφερνε.
Όταν έληξε η θητεία του ως επικεφαλής των Αιτωλών, οι συμπολίτες του, εξέλεξαν ανθρώπους ανίκανους, που σε συνδυασμό με τις στρατιωτικές αποτυχίες των Σελευκιδών στην Ελλάδα δέχονται τελικά την ατιμωτική (αναγκαστική ίσως) συνθήκη ειρήνης με τους Ρωμαίους το 189 π.Χ. Ο Αρχέδαμος παραμένει παρατηρητής της νέας δραματικής κατάστασης, ανήμπορος να επηρεάσει πλέον τις εξελίξεις.
 

   Το 179 π.Χ πεθαίνει ο Φίλιππος Ε' και οι Μακεδόνες με νέο βασιλιά πλέον τον Περσέα (γιο του Φιλίππου), ακολουθούν μια πιο ενωτική πολιτική, με συνεχόμενες προσπάθειες συσπείρωσης των Ελλήνων, εναντίον της ρωμαϊκής απειλής. Ο Περσέας, αναγνωρίζοντας το ήθος του Αρχέδαμου και την αγάπη του για την πατρίδα, προσπαθεί να τον πείσει να συστρατευτεί μαζί του. Πίστευε έτσι πως μια τέτοια κίνηση, θα ένωνε περισσότερους Έλληνες σε μια ύστατη κοινή προσπάθεια. Ο Αρχέδαμος θεωρεί πως είναι μια καλή ευκαιρία να πολεμήσει τους Ρωμαίους και προσπαθεί να συγκεντρώσει στρατό, χωρίς όμως σπουδαίο αποτέλεσμα, αφού η αιτωλική Βουλή δεσμευόταν από την ατιμωτική "παράδοσή" της στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
    Παρόλα αυτά, συγκεντρώνει μια μικρή δύναμη αντρών και μεταβαίνουν στη Μακεδονία το 168 π.Χ., προκειμένου να ενισχύσουν τον απελπισμένο Περσέα. Η ελληνική συμμαχική δύναμη αποτελούνταν από 21.000 Μακεδόνες (που αποτελούσαν την περίφημη μακεδονική φάλαγγα) μαζί με 5.000 περίπου επιφανείς πεζούς. Οι ιππείς άγγιζαν τις 3.000 συν  1.000 ιππείς Οδρύσες Θράκες και άλλοι 13.000 πεζοί που κατανέμονται ως εξής: 7.000 Οδρύσες Θράκες, 3.000 Κρήτες, 2.000 Γαλάτες, άλλους 500 από διάφορα ελληνικά κράτη και 500 Αιτωλούς και Βοιωτούς υπό την διοίκηση του Αρχέδαμου. Η καθοριστική μάχη μεταξύ Ρωμαίων και Μακεδόνων έγινε στην Πύδνα, όπου σύμφωνα με τους ιστορικούς, ένα ατυχές γεγονός, έληξε την σύγκρουση μέσα σε μια ώρα, με συντριπτικές απώλειες για τους Μακεδόνες και τους συμμάχους τους. Αρχικά αποδεκατίστηκε η φημισμένη μακεδονική φάλαγγα,

γεγονός που συμπαρέσυρε και τους υπόλοιπους οπλίτες στην πλήρη κατάρρευση και τη σφαγή. Ο στρατηγός Αρχέδαμος, παρόλη την πολύχρονη πείρα του, ήταν αδύνατον να συνδράμει επαρκώς στο πεδίο της μάχης και όταν πλέον χάθηκε κάθε ελπίδα, φυγάδευσε τον Μακεδόνα βασιλιά, μαζί με λίγους στρατιώτες που του απέμειναν, ελάχιστους Κρήτες και λιγότερους Μακεδόνες.
    Για την ιστορία, 25.000 Μακεδόνες σκοτώθηκαν σε εκείνη τη μάχη και 6.000 αιχμαλωτίστηκαν.
Το Μακεδονικό κράτος από εκείνη τη στιγμή, έπαψε να υπάρχει και ήταν ζήτημα χρόνου να κατακτηθεί ολόκληρη η Ελλάδα. Ο ταπεινωμένος βασιλιάς Περσέας με τους λίγους έμπιστους που του είχαν απομείνει, προσπαθεί να διασώσει το κύρος του βασιλείου του και με τον Αρχέδαμο επικεφαλής της φρουράς του, μεταβαίνει αρχικά στην Πέλλα, προκειμένου να διασώσει την βασιλική οικογένεια και τους θησαυρούς του κράτους. Σκοπός του ήταν να διαφύγει στη Μικρά Ασία για να διεκδικήσει τον θρόνο του. Μεταφέρει την οικογένειά του στη Σαμοθράκη για μεγαλύτερη ασφάλεια και ορίζει τον Αρχέδαμο υπερασπιστή και προστάτη της. Ο ίδιος ξεκινά με

λιγοστούς άντρες για τα παράλια της Μ.Ασίας, αλλά όταν πληροφορείται τη σύλληψη της οικογένειάς του, επιστρέφει και παραδίδεται στον Ρωμαίο Ύπατο Αιμίλιο Πάυλο, νικητή της μάχης της Πύδνας.    Έπειτα από λίγο καιρό, ο Αιμίλιος Παύλος τέλεσε θρίαμβο στη Ρώμη, διαπομπεύοντας τον ηττημένο βασιλιά, που τον συνόδευαν η οικογένειά του, επιφανείς Μακεδόνες, καθώς και άλλοι στρατιωτικοί, ανάμεσά τους και ο Αρχέδαμος. Για τον Περσέα γνωρίζουμε ότι πέθανε ατιμασμένος στην αγροτική Άλβα Φουκέντια και πρόσφατα ανακαλύφθηκε ο τάφος του κατά μήκος της Via Valeria κοντά στο Magliano de' Marsi (L'Aquila).Για τον Αρχέδαμο, εκεί στην ατιωμτική πομπή τους δρόμους της Ρώμης, σταματάνε οι πληροφορίες που υπάρχουν γι'αυτόν.

γη Αιτωλών κι Ακαρνάνων